Zambian Air Cargoes werd in 1966 opgericht door de Roan Selection Trust om koper van N'dola in Zambia naar Dar-es-Salaam in Tanzania te vervoeren. N'dola was de tweede stad in Zambia in een gebied zeer rijk aan koper. Koper was in de jaren zestig de belangrijkste inkomstenbron van het land en om de lange route over land flink in te korten werden de mogelijkheden voor luchttransport overwogen. Hierbij werd op de heenweg koper meegenomen en op de terugvlucht petroleum, petroleum producten en andere goederen die nodig waren in Zambia.
Zambia's L-100 Hercules 9J-RCV bracht een eenmalig bezoek aan Rotterdam, op 15 januari 1969 kwam dit toestel langs (David Booster, Rotterdam, 15 januari 1969)
Lockheed introduceerde in 1964 de civiele versie van de Lockheed L-382B Hercules waarbij het eerste prototype, de N1130E aangeduid als de L-100 Hercules, op 16 februari 1966 gecertificeerd werd. Het eerste civiele exemplaar, c/n 4101, werd als de N9260R op 30 september 1965 aan Continental Air Services afgeleverd, gevolgd door de N9261R (c/n 4109) een maand later. De L-100-10 had een laadvermogen van 21 ton en voor de luchtbrug tussen N'dola en Dar-es-Salaam werden twee nieuwe Lockheed L-100-10 Herculessen besteld welke als de 9J-RBW (c/n 4129) "Alexander" en 9J-RBX (c/n 4137) "Ajax" in april 1966 werden afgeleverd. Deze beiden L-100's waren het derde en vierde civiele exemplaar welke werden afgeleverd en werden ingeschreven en voorzien van het kleurenschema van Zambian Air Cargoes. Met Lockheed werd een tweejarig contract afgesloten voor flight operations en onderhoud waarbij het groot onderhoud werd uitgevoerd door Field Aircraft Services op Cambridge.
De luchtbrug naar Das-es-Salaam gaf een enorme versnelling aan de uitvoer van koper en daarmee de inkomsten voor Zambia en in augustus 1966 werden direct nog twee exemplaren ingehuurd en wel de N9260R en N9261R van Continental Air Services, welke werden ingeschreven als respectievelijk de 9J-RCV en 9J-RCY. Deze huur werd niet afgesloten door de Roan Selection Trust maar door de regering van Zambia zelf. Deze twee Herculessen werden daarbij niet voorzien van de kleuren van ZAS (Zambian Air Cargoes) maar werden voorzien van de kleuren van Zambia met grote Zambia opschriften op de romp. In april 1967 werd een vijfde toestel aangeschaft welke direct nieuw van de fabriek werd afgeleverd en als 9J-REZ (c/n 4209) in Zambia kleuren in gebruik werd genomen. Alle vijf de toestellen, waaronder dus de vier eerste civlele exemplaren, werden ingezet op de luchtbrug tussen N´dola en Dar-es-Salaam en op 15 december 1967 was er al een hoeveelheid van 100.000 ton koper overgebracht.
Op 11 april 1968 werd de Zambiaanse Hercules vloot bijna gehalveerd. De L-100 Hercules 9J-RCY had een vrachtvlucht vanaf Cambridge naar Lusaka (via Benin en Entebbe) uitgevoerd en werd leeg naar de thuisbasis N´dola gevlogen. Tijdens revers checks voor take off bleef het lampje branden welke aangaf dat motor no.2 oververhit was. Nadat de fire-shut handle uitgetrokken was ging dit signaallampje uit. Omdat er geen duidelijke brand waarneembaar was werd besloten naar N´dola te vertrekken. Na de landing op N´dola werden de motoren 1 en 4 uitgezet en op de binnenste twee motoren naar de opstelplaats getaxied. Tijden het taxiën ging het lampje van motor 2 weer branden en werd besloten ook motor 2 uit te zetten. De bemanning maakte enkele taxi bewegingen om deze Hercules naast de 9J-RBX te parkeren. Tijdens de laatste bocht viel de remdruk weg en de 9J-RCY raakte volop de vleugel van de 9J-RBX. Bij deze crash brak brand uit en beide toestellen werden totaal vernield. Hercules 9J-RCY had daarbij 2339 uur op de klok staan en de 9J-RBX 4704 uur.
Met drie toestellen werden de activiteiten voortgezet. Naast koper kende de bodem in de streek rond N´dola eveneens een groot mergel gehalte (calcium carbonaat). Mergel is de grondbasis voor cement en in 1968 werd besloten een cementfabriek nabij N´dola te bouwen. De complete inrichting voor de fabriek werd in Europa besteld en werd met de Herculessen in eind 1968 en begin 1969 overgevlogen.
Inmiddels was het wegen- en treinennet in Zambia en Tanzania dusdanig verbeterd dat het vervoer van koper over land eveneens mogelijk was. Door het dalen van de koperprijs werd verlies geleden op de kopervluchten en op 31 maart 1969 werden alle luchtvaartactiviteiten door Zambian Air Cargoes gestaakt.
Allle drie de Herculessen vonden al snel een nieuwe gebruiker. De L-100 9J-RBW werd verkocht aan Maple Leaf Leasing en direct als CF-PWN verhuurd aan Pacific Western. De 9J-RCV werd in maart 1969 verkocht aan National Aircraft Leasing welke het toestel direct als de N101AK verhuurde aan Alaska Airlines en de 9J-REZ vertrok een maand later eveneens naar National Aircraft Leasing en werd verhuurd aan Interior Airways als de N921NA.
9J-RBW L-100 Hercules in de kleuren van Zambian Air Cargoes (David Booster, Rotterdam, 5 september 1968)
Zambian Air Cargoes op Rotterdam-Zestienhoven
Zambian Air Cargoes was de eerste civiele Hercules gebruiker die de luchthaven bezocht. Het was de L-100 9J-RBW welke op 5 september 1968 om 12.05 uur neerstreek en na een night-stop 's morgens om 04.25 uur volgeladen vertrok richting Benghazi met als eindbestemming N'dola. Op de heenvlucht werden enkele vliegtuigmotoren vervoerd, de terugreis vertrok vol met Philips onderdelen. Op 25 november was het de 9J-REZ welke om 13.05 uur aankwam vanuit Luxor en 's nachts om 01.45 uur volgeladen vertrok met als eerste tussenstop Port Said. Dezelfde kist was 24 uur later weer terug toen de 9J-REZ uur weer landde en op 28 november 's morgens om zes uur weer richting Port Said vertrok. De 9J-REZ was dat jaar daarna nog eenmaal te zien op 11 december toen de kist leeg vanuit Gatwick aankwam en de volgende middag om vijf over drie richting Luxor vertrok. Gevlogen werd o.a voor Shell.
In 1969, in de laatste maanden van het bestaan van deze maatschappij, zou Zambian Air Cargoes nog twee maal op Zestienhoven te zien zijn. De Hercules 9J-RCV maakt een een eenmalige opwachting op 15 januari met binnenkomst om 12.34 uur vanuit Nairobi en na een night-stop op 16 januari om 06.05 uur vertrok richting Paracin Airport in Joegoslavië en het laatste bezoek van Zambian Air Cargoes stamt van 20 januari 1969 toen de Hercules 9J-REZ 's morgens om 04.10 uur binnen kwam vanuit Mombasa en de volgende ochtend, op 21 januari 1969, om 11.45 uur vertrok richting Lusaka.
Zambian Air Cargoes vlootlijst
9J-REZ Lockheed L-100 Hercules Zambia (archief Nico Terlouw)
bron: Flight International, archief Airnieuws
Wim Zwakhals, oktober 2009