Morane Saulnier Rallye
Morane Saulnier behoorde tot de eerste vliegtuigbouwers in Europa. De eerste vliegtuigen werden tijdens de Eerste Wereldoorlog gebouwd en de firma bouwde daarna verschillende militaire jachtvliegtuigen tot in de Tweede Wereldoorlog. Na het beeindigen van de Tweede Wereldoorlog zakte de markt voor militaire vliegtuigen ineen en in het einde van de jaren vijftig, als antwoord op de vraag van de Franse regering naar een ontwerp voor een civiel sportvliegtuig welke zowel voor de opleiding als sportvliegen gebruikt kon worden, ontwierp Morane Saulnier de Rallye.
F-BJDM het eerste prototype van de MS-880 bracht in 1960 een bezoek aan Rotterdam. Dit eerste prototype was nog voorzien van een recht staartvlak. (Nico Terlouw, Zestienhoven, 9 september 1960)
De eerste Morane Saulnier MS.880 maakte zijn eerste vlucht op 10 juni 1959. Het eerste prototype was voorzien van een 90 pk Continental 0-200 motor, het was een tweezitter en droeg de registratie F-WJDM. Een jaar later, op 21 juni 1960, werd het prototype her geregistreerd als F-BJDM. Het eerste prototype had een rechte staart, een ontwerp welke direct werd gewijzigd bij de bouw van het tweede prototype welk zijn eerste vlucht maakte als de F-WJSE op 2 februari 1961 en werd aangeduid als de MS.880A. Dit prototype had maar een korte levensduur want werd als op 4 mei 1961 afgeschreven bij een ongeval. De F-WJSF, later F-BJSF, was het derde prototype voorzien van een 100 pk Continental 0-200 en werd aangeduid als de MS.880B Rallye Club en vloog voor het eerst in september 1961. Dit toestel is bewaard gebleven in het Musee de l'Air. Op 26 oktober 1961 ontving de MS.880B zijn type goedkeuring van de DGAC (Direction Générale de l'Aviation Civile).
Het vierde toestel, een MS.880B frame, werd voorzien van een 145 pk sterke Continental 0-300 motor en werd aangeduid als de MS.885 Super Rallye. Het was een driezitter en maakte met de registratie F-WJSG op 24 mei 1961 zijn eerste vlucht en ontving zijn type goedkeuring op 4 december 1961.
PH-WIA was met c/n 30 een van de eerste MS.885 Super Rallye's in Nederland. Het toestel werd op 4 januari 1962 afgeleverd. (archief Wim Zwakhals)
De Rallye was het eerste toestel in Europa welke werd gebouwd op een nieuwe moderne productielijn waarbij bouwaantallen gelijk aan de productielijn in de VS konden worden bereikt. Binnen korte tijd werden 300 bestellingen geplaatst waarvan 125 vanuit Frankrijk en de rest uit 21 andere landen, waaronder ook Nederland. In augustus 1961 rolde er 30 Rallye's per maand uit de fabriek. Hiervan werden slechts 9 Rallye's met een 90 pk motor gebouwd, de meeste exemplaren werden voorzien van de 100 of 145 pk motor.
Eveneens werd een versie ontwikkeld voorzien van een 105 pk Potez motor welke werd aangeduid als de MS.881 Rallye 105. Hiervan werden slechts 17 exemplaren gebouwd. Gezocht werd naar een iets sterkere motor welk gevonden werd in een 115 pk Potez 4E. Het eerste prototype, aangeduid als de MS.882 Rallye Club maakte als F-BKZP op 1 augustus 1963 zijn eerste vlucht. Voorzien van een 115 pk Lycoming 0-235 motor werd het type in productie genomen aangeduid als MS.883 Rallye 115 waarvan 70 exemplaren werden gebouwd.
Ook de MS.885 Super Rallye kreeg een lichte verbetering door het aanbrengen van een Lycoming motor van 150 pk. Aangeduid als de MS.886 Super Rallye en met een type goedkeuring verkregen op 15 juli 1964, werden er slachts 2 exemplaren gebouwd en werd al snel opgevolgd door de eerste echte vierzits variant. Deze versie werd aangeduid als de MS.890 Rallye Commondore voorzien van een Continental motor van 145 pk en had ook een sterker frame en een grotere staart dan de eerder geproduceerde versies. Na zeven gebouwde exemplaren werd deze al opgevolgd door de MS.892A Rallye Commodore 150 voorzien van een Lycoming 0-320 motor met 150 pk.
De MS.893 Commodore werd in eerste instantie ontwikkeld als een agrarische versie voorzien van een 180 pk Lycoming 0-360-A2A motor, echter deze versie werd al gauw omgezet in een tourvliegtuig.
Nog meer pk's werden geleverd door een 220 pk Franklin 6A350-C1 motor welke werd aangeduid als de MS.894A Minerva 220. Dit type was voorzien van een driebladige prop en ontving zijn type goedkeuring op 26 september 1972.
Inmiddels werd ook de aandacht gericht op de Amerikaanse markt waarbij de MS.894A Rallye Minerva als eerste op de markt werd gebracht. Het eerste toestel prototype in Amerika was de MS.894 Rallye Minerva 125 voorzien van een 125 pk Franklin 4A-235 motor (N991WA c/n 888).. De op de Amerikaanse markt werden geleverd met de sterkere 220 pk Franklin 6A-350 motor voorzien van een driebladige prop. Het toestel stond daar bekend onder de naam Waco Minerva.
De vliegclub Rotterdam was met de PH-VRM een Socata MS.892A Rallye Commodore 150 een van de gebruikers vanaf Rotterdam. In vergelijking met de foto van de PH-WIA zijn de wijzigingen van achterste deel romp en staart goed te zien. (Wim Zwakhals, Rotterdam , mei 1970)
In 1965 werd Morane Saulnier overgenomen door Sud Aviation en vanaf 1966 werden de toestellen gebouwd onder de naam Socata (Societe de Construction d'Avions de Tourisme en d'Affaires) welke als een volledige dochter van Sud Aviation werd ingericht. De merknaam Morane Saulnier bleef hierbij bestaan. Wel werd een strakkere aanduiding voor de modellen lijn gehanteerd waarbij het model nu werd aangeduid als de Morane Saulnier Rallye.
De Rallye 100 werd de nieuwe naam voor de MS.880B met een 100 pk Continental 0-200 motor. Deze werd leverbaar in de twee persoons versie als trainer (100S) geschikt voor aerobatics of in een vierzits versie (100T), de quick-change versie twee/vierzits werd aangeduid als 100ST. Deze laatste versie was ook leverbaar met een sterkere motor, deze werd ontwikkeld als de MS.887 Rallye met een 125 pk Lycoming 235 en werd nu aangeduid als de Rallye 125. De MS.892 Rallye Commodore 150 werd daarna aangeduid als de Rallye 150, de versie voorzien van een 180 pk sterke Lycoming 0-360 motor kreeg de aanduiding Rallye 180.
Vanaf 1987 werd het ontwerp van de MS.890 verder aangepast. Kleine wijzigingen aan de staart, een cockpitkap welke een meer ronde vorm kreeg en een aangepast landingsgestel waren daarbij de grootste aanpassingen. Er werd ook een versie leverbaar met een 235 pk sterke Lycoming 0-540 motor (prototype vloog als F-WXDT) welke de aanduiding kreeg van Rallye 235E.
In 1969 besloot SOCATA om de naam Rallye te vervangen waarbij een nieuwe lijn werd geïntroduceerd. De met een 110 pk Lycoming uitgeruste Rallye 110ST werd nu aangeduid als de Galopin, gevolgd door de Rallye 160ST, een versie voorzien van een Lycoming 0-320 motor welke de naam Garnement ontving. De Rallye 180T was de tweezits versie welke ingezet kon worden voor het optrekken van zweefvliegtuigen en kreeg de naam Galerian en de Rallye 180ST werd aangeduid als de Gaillard. Het laatste model, de Rallye 235 ontving de nam Gabier.
PH-AFI Socata Rallye 110ST Galopin op Hilversum (foto David Booster)
Toen SOCATA eind 1970 besloot een nieuwe reeks modellen te introduceren onder de naam Trinidad, Tobago en Tampido als vervanger van de Morane Saulnier, werd het ontwerp en de productierechten verkocht aan PZL (Panstwowe Zaklady Lotnicze) in Polen. PZL startte de produktie op en bracht het model nu uit onder de naam "Koliber" ofwel Kolibrie. Naast de productierechten van de Rallye werden ook de rechten verkregen om de Franklin motoren in licentie te bouwen.
De PZL 110 was de eerste versie van een in licentie gebouwde Rallye 110ST. Deze werd voorzien van een Franklin 4A-235-81 motor van 116 pk en maakte zijn eerste vlucht op 18 april 1978. Dit toestel werd in drie series gebouwd waarna het toestel in 1987 met een sterkere motor werd voorzien en wel een 150 pk Lycoming 0-320-E2A motor en werd aangeduid als de Koliber 150.Een jaar later gevolgd door de Koliber 160, dit was de export versie bedoeld voor de Amerikaanse markt, waarvan het prototype SP-PHA op 27 september 1988 zijn eerste vlucht maakte. De laatste versie welke gebouwd werd was de PZL-111 Koliber 235 voorzien van een 235 pk Textron Lycoming 0-540 motor, deze versie maakte in september 1995 zijn laatste vlucht.
PH-BEE PZL Koliber 150 van de Vliegschool Driessen op Lelystad. (David Booster, 24 juli 1992, Lelystad)
Socata behield in Frankrijk de rechten voor de bouw en ontwikkeling van de Rallye 235. Uit de Rallye 235 werden nog twee modellen ontwikkeld. Als eerste een militair model met een versterkt frame en vleugels met ophangpunten voor brandstoftanks of lichte bewapening. Eén prototype werd gebouwd, de F-ZWRT c/n 12105 welke werd aangeduid als de Rallye 235G Guerrier. Daarnaast ontwikkelde men een staartwiel versie bedoeld als landbouwsproeier, aangeduid als de Rallye 235CA Gaucho. Hiervan werden negen exemplaren gebouwd. Vanuit de beschikbare voorrraad werden in 1992/1993 nog tien exemplaren opgebouwd welke werden aangeduid als de Rallye 235F. In 1992 werd de productielijn op Tarbes- Ossun gesloten en werd vervangen door de TB productielijn
De staartwiel versie van de Rallye, aangeduid als de Rally 235CA Gaucho blijft een opmerkelijke verschijning. Hier een afbeelding van het eerste gebouwde exemplaar F-GBKH, voorzien van een sproei installatie zoals getoond op de Farnborough Show op 4 september 1973.
Overzicht van de in Frankrijk geproduceerde versies
F-ZWRT het prototype van de militaire versie aangeduid als de Rallye 235G Guerrier. (Wim Zwakhals, Le Bourget, 30 mei 1985)
Technische gegevens MS-880
PH-AAE MS.880B Rallye Club met c/n 26 een van de eerste Rallye's in Nederland. (Nico Terlouw, Rotterdam, 1964)
Morane Saulnier Rallye's op Rotterdam
De eerste gebouwde MS.880 F-BJDM c/n 01 bracht op vrijdag 9 september 1960 tijdens een demo tour een bezoek aan Rotterdam. Vanuit Nederland werden er al snel bestellingen geplaatst voor dit nieuwe model. Tot de eerste afgeleverde MS.880B Rallye Club's in Nederland behoorde de PH-MSA met c/n 7 een van de eerste gebouwde toestellen, welke op 7 december 1961 werd afgeleverd aan handelsmaatschappij 'Het Oosten" uit den Haag welke optrad als handelaar, want de toestellen werd kort daarop op Rotterdam in gebruik genomen bij de Nationale Luchtvaart School. De PH-AAE (c/n 24) en PH-WIA (c/n 30) volgden kort daarop met een aflevering op 4 januari 1962, enkele maanden later gevolgd door de PH-MSB (c/n 116) op 26 april 1962. De eerste MS.885 Super Rallye in Nederland was de PH-MSC welke op 4 maart 1963 werd afgeleverd. Op 9 maart 1965 vond het eerste ongeval plaats met een MS.880B Rallye. De bestuurder van de PH-AAE maakte samen met enige plaatsgenoten een vlucht boven hun woonplaats Winkel. Tijdens het draaien van een bocht dook het vliegtuig opeens steil naar beneden en sloeg in de grond. Alle drie inzittenden kwamen daarbij om het leven. Uit het onderzoek blijkt dat de bestuurder onwel geworden was.
Op Rotterdam waren het dus de PH-MSA, PH-MSB, PH-AAE en PH-WIA welke werden gebruikt door NV Nationale Luchtvaartschool. Maar ook de Vliegclub Rotterdam bestelde een MS.892A Rallye Commondore 150 welke als de PH-VRM op 27 juni 1968 werd afgeleverd.
Vele Rallye's zouden daarna Rotterdam bezoeken, zowel vanuit binnen- als buitenland. Meest exotisch bezoek vond plaats in augustus 1996 met de komst van de MS.894A Minerva 220 XT-ACB uit Burkina Faso.
XT-ACB MS.894A Minerva (Wim Zwakhals, 20 augustus 1996, Rotterdam)
bronnen: Flight International, R.W.Simpson Airlife´s General Aviation, Herman Dekker 75jaar Nederlandse Luchtvaart Register,
Wim Zwakhals, oktober 2014